معرفی خلیج بنگال
خلیج بنگال یک خلیج بزرگ اما نسبتاً کم‌عمق در شمال‌شرقی اقیانوس هند است که وسعت آن حدود ۲٬۱۷۳٬۰۰۰ کیلومتر مربع می‌باشد. این خلیج میان عرض‌های جغرافیایی ۵ تا ۲۲ درجه شمالی و طول‌های ۸۰ تا ۹۰ درجه شرقی قرار دارد. در غرب آن، کشورهای هند و سری‌لانکا، در شمال بنگلادش و در شرق میانمار و شبه‌جزیره مالایا واقع شده‌اند. مرز جنوبی آن از دماغه دوندرا در جنوب سری‌لانکا تا شمال جزیره سوماترای اندونزی کشیده شده است.
خلیج بنگال عرضی در حدود ۱۶۰۰ کیلومتر دارد و میانگین عمق آن بیش از ۲۶۰۰ متر است. عمیق‌ترین نقطه آن به ۴٬۶۹۴ متر می‌رسد. رودخانه‌های بزرگی همچون گنگ، براهماپوترا، گوداواری، کریشنا و کاوری به این خلیج می‌ریزند. تنها جزایر این خلیج، مجمع‌الجزایر آندامان و نیکوبار هستند که خلیج را از دریای آندامان جدا می‌کنند.
ویژگی‌های جغرافیایی خلیج بنگال
در شمال خلیج بنگال یک فلات قاره گسترده قرار دارد که به‌سمت جنوب باریک‌تر می‌شود. کف خلیج دارای دشت‌های بسیار عمیقی است که به‌سمت جنوب شیب دارند. ویژگی‌های زمین‌شناسی برجسته این منطقه شامل گودال جاوه (Java Trench) و رشته‌کوه زیردریایی ناین‌تی‌ایست (Ninetyeast Ridge) می‌شوند.
ته‌نشین‌های رسوبی ناشی از رود گنگ یکی از وسیع‌ترین و ضخیم‌ترین نمونه‌ها در جهان است. خلیج بنگال در نتیجه برخورد شبه‌قاره هند با آسیا در حدود ۵۰ میلیون سال پیش شکل گرفته است.
آب‌وهوا و طوفان‌های موسمی
اقلیم خلیج بنگال تحت تأثیر بادهای موسمی قرار دارد. از نوامبر تا آوریل، بادهای شمال‌شرقی در زمستان می‌وزند، در حالی که در تابستان، موسمی جنوب‌غربی همراه با بارش‌های سنگین فعال است.
در بهار و پاییز، این منطقه میزبان طوفان‌های بسیار شدید (سیکلون‌ها) با بارش‌های سنگین و بادهای سهمگین است. به‌عنوان مثال، در نوامبر ۱۹۷۰، طوفانی مرگبار در دلتای رود گنگ هزاران کشته بر جای گذاشت. در سال‌های ۱۹۹۱ و ۱۹۹۹ نیز طوفان‌های ویرانگر دیگری در بنگلادش و ایالت اودیشای هند رخ دادند.
هیدرولوژی و جریان‌های آبی
خلیج بنگال دارای تغییرات شدید در ویژگی‌های فیزیکی آب است. دمای آب در سطح معمولاً گرم و نسبتاً یکنواخت است، اما در شمال کاهش می‌یابد. شوری سطحی در بهار بالاست و در پاییز با ورود آب شیرین رودخانه‌ها کاهش می‌یابد. یک لایه میانی با اکسیژن کم و شوری بالا زیر لایه سطحی قرار دارد.
حرکات آب‌های سطحی با فصل تغییر می‌کنند: گردش ساعت‌گرد در فصل موسمی شمال‌شرقی و خلاف آن در فصل موسمی جنوب‌غربی. این منطقه همچنین گهگاه شاهد وقوع سونامی نیز بوده است؛ مانند سونامی سال ۲۰۰۴ که بخش‌های زیادی از سری‌لانکا و جزایر آندامان و نیکوبار را ویران کرد.
رسوبات کف خلیج بنگال
بیشتر رسوبات کف خلیج، منشأ قاره‌ای دارند و از رودخانه‌های هند و هیمالیا وارد شده‌اند. رس‌های آهکی و گل‌های زیستی در نزدیکی جزایر آندامان و نیکوبار و بالای رشته‌کوه ناین‌تی‌ایست یافت می‌شوند. مقدار ماده آلی موجود در رسوبات فلات قاره شرقی کمتر از میانگین جهانی است.
منابع اقتصادی خلیج بنگال
شیلات
خلیج بنگال دارای اکوسیستم دریایی گرمسیری منحصر‌به‌فردی است. ورود آب رودخانه‌ها و وجود باتلاق‌ها و جنگل‌های حرا سبب شده تا تنوع زیستی و بهره‌وری شیلات ساحلی افزایش یابد. صید ماهی بیشتر توسط ماهیگیران محلی انجام می‌شود، در حالی که کشورهایی مانند ژاپن در آب‌های عمیق‌تر فعالیت دارند.
میگو، یکی از مهم‌ترین محصولات صادراتی منطقه است و با وجود صید گسترده، میزان برداشت آن ثابت باقی مانده است. صید ماهی تُن نیز در نواحی جنوبی خلیج انجام می‌شود، چرا که تأثیر آب‌های شیرین در آنجا کمتر است.
منابع زیرزمینی
میدان‌های نفت و گاز طبیعی در نزدیکی دلتای رودخانه‌های گوداواری و ماندی کشف شده‌اند. همچنین ذخایر معدنی نظیر تیتانیوم، عناصر نادر خاکی و ماسه‌های سنگین (مثل ایلمینیت، گارنت، زیرکون و …) در سواحل هند و سری‌لانکا وجود دارد.
مسیرهای تجاری و بنادر مهم
مسیرهای تجاری اصلی برای نفت‌کش‌های بزرگ از جنوب خلیج بنگال و به‌سمت تنگه مالاکا عبور می‌کنند. مهم‌ترین بنادر هند شامل کلکته، هالدیا، ویساخاپاتنام، چنای و پارادیپ هستند. در بنگلادش بنادر داکا و چیتاگونگ و در میانمار بندر آکیاب (سیتوی) از اهمیت برخوردارند.
اکتشافات علمی و تاریخی
نخستین سفرهای ثبت‌شده از طریق خلیج بنگال توسط یونانی‌ها و هندی‌ها در قرن اول میلادی انجام شد. دریانوردی در این منطقه در دوره‌های مختلف تاریخی مانند دوران سلطه چینی‌ها (قرن ۱۲ میلادی) و سفرهای دریایی ژنگ‌هِه توسعه یافت. پرتغالی‌ها نیز در قرن ۱۵ میلادی از طریق خلیج وارد آسیا شدند.
در قرن بیستم، تلاش‌های علمی برای مطالعه این خلیج شدت گرفت. پروژه‌هایی مانند “اکتشاف بین‌المللی اقیانوس هند” (۱۹۶۰–۱۹۶۵) و فعالیت‌های مؤسسه ملی اقیانوس‌شناسی هند باعث جمع‌آوری اطلاعات گسترده‌ای از این منطقه شدند.
منابع
- دانشنامه بریتانیکا، خلیج بنگال 🔗
