روزه درمانی و نقش آن در پزشکی

روزه از دوران باستان به عنوان یک روش درمانی مورد استفاده قرار گرفته است. در قرن پنجم پیش از میلاد، پزشک یونانی بقراط روزه‌داری را برای بیماران دارای برخی علائم بیماری توصیه می‌کرد. برخی پزشکان بر این باور بودند که کاهش طبیعی اشتها در بیماران نشان‌دهنده یک غریزه درمانی است و تغذیه در این شرایط می‌تواند روند بهبودی را مختل کند.

تحقیقات علمی درباره روزه

از اواخر قرن نوزدهم، بررسی‌های علمی درباره تأثیرات فیزیولوژیکی روزه آغاز شد. در قرن بیستم، با پیشرفت دانش تغذیه، روش‌های روزه‌داری متنوع‌تر و پیشرفته‌تر شدند. روزه نه‌تنها برای درمان بیماری‌ها بلکه به عنوان روشی پیشگیرانه نیز مورد استفاده قرار گرفت و در محیط‌های مختلف از جمله بیمارستان‌ها، کلینیک‌ها و حتی در خانه اجرا شد.

انواع روش‌های روزه‌داری

• روزه کامل: برخی روش‌ها فقط مصرف آب یا چای بدون کالری را مجاز می‌دانستند و حتی شامل ورزش و پاکسازی بدن نیز بودند. این روش‌ها، به‌ویژه در درمان بیماری‌های مزمن، ممکن بود بیش از یک ماه ادامه داشته باشند.
• روزه تعدیل‌شده: این نوع روزه‌داری مصرف روزانه ۲۰۰ تا ۵۰۰ کیلوکالری را مجاز می‌دانست و گاهی شامل درمان‌های روان‌شناختی یا معنوی نیز می‌شد. غذاهای مجاز معمولاً شامل نان، آب سبزیجات، آب‌میوه، عسل یا شیر بودند.
• رژیم‌های کم‌کالری: این رژیم‌ها تا ۸۰۰ کیلوکالری در روز را اجازه می‌دادند و معمولاً برای کاهش وزن شدید طراحی شده بودند.
• روزه متناوب: شامل دوره‌های متناوب محدودیت کالری بود، مانند ۲۴ ساعت روزه‌داری و ۲۴ ساعت مصرف عادی غذا.

روزه در قرن ۲۱ و تأثیر آن بر سلامتی

در قرن ۲۱، مشخص شد که روزه در برخی بیماری‌ها مانند بیماری‌های حاد همراه با کاهش اشتها مفید است. اما تأثیر آن بر سلامت عمومی همچنان مورد بحث است. برخی تحقیقات انسانی نشان داده‌اند که روزه متناوب به مدت ۱۵ روز می‌تواند عملکرد انسولین در جذب گلوکز توسط بافت‌ها را بهبود بخشد. اما مطالعات روی جوندگان نشان داده است که روزه طولانی‌مدت ممکن است موجب عدم تحمل گلوکز و افزایش تولید اکسیدان‌های مضر در بدن شود.

روزه و جایگاه آن در ادیان

روزه در بسیاری از ادیان باستانی و تمدن‌های کهن به عنوان راهی برای آماده‌سازی روحانیون و پیشوایان مذهبی جهت نزدیکی به خدایان مورد استفاده قرار می‌گرفت. در ادیان اسرارآمیز یونانی، مانند آیین درمانی مرتبط با ایسکولاپیوس (Asclepius)، روزه ابزاری برای دریافت آموزه‌های الهی از طریق رویاها و مکاشفات محسوب می‌شد.

در میان مردمان پیشاکلمبی (pre-Columbian)، روزه‌داری بخشی از آیین توبه پس از اعتراف به گناهان در حضور کاهنان بود. در بسیاری از فرهنگ‌ها، این عمل به عنوان راهی برای جلب رضایت خدایان خشمگین یا کمک به احیای خدایانی که تصور می‌شد مرده‌اند (مانند خدایان مربوط به کشاورزی و باروری) انجام می‌شد.

روزه در ادیان بومی و کهن

• در میان برخی قبایل بومی آمریکا، روزه قبل و حین مراسم مکاشفه و دریافت بینش‌های معنوی اجرا می‌شد.
• در میان اونک‌های سیبری، شمن‌ها (روحانیانی که قدرت شفابخشی و ارتباط روانی داشتند) پس از ابتلا به یک بیماری ناشناخته اولین بینش‌های خود را دریافت می‌کردند. سپس، با روزه‌داری و تمرین، مهارت‌های خود را در دیدن مکاشفات بیشتر و کنترل ارواح افزایش می‌دادند.
• کاهنان سرخپوستان پوئبلو در جنوب‌غرب آمریکا پیش از برگزاری مراسم‌های مهم مرتبط با تغییرات فصلی، در طول دوره‌های عزلت و عبادت روزه می‌گرفتند.

روزه در ادیان بزرگ جهان

روزه هنوز هم یکی از ویژگی‌های مهم ادیان بزرگ دنیا محسوب می‌شود:

• در جینیسم، روزه‌داری همراه با مدیتیشن‌های ویژه به فرد کمک می‌کند تا از دنیای مادی جدا شده و به حالت متعالی معنوی دست یابد.
• برخی راهبان بوداییِ مکتب تراوادا از روزه به عنوان بخشی از تمرینات مراقبه‌ای خود استفاده می‌کنند.
• در هندوییسم، مرتاضان هندو (سادوها) به دلیل روزه‌های شخصی مکرر خود، مورد احترام قرار دارند.
• زرتشتیان روزه را منع کرده‌اند، زیرا آن را مانعی در برابر مبارزه با شر می‌دانند.

روزه در ادیان ابراهیمی

در میان ادیان ابراهیمی، یهودیت، مسیحیت و اسلام روزه را در دوره‌های خاصی از سال ضروری می‌دانند:

• یهودیت: شامل روزهای متعددی از روزه سالانه است که عمدتاً در ایام توبه (مانند یوم کیپور یا روز کفاره) یا عزاداری انجام می‌شود.
• مسیحیت:
  • در کاتولیک‌ها و ارتدکس‌ها، یک دوره ۴۰ روزه روزه‌داری در ایام لِنت (دوره توبه قبل از عید پاک) و همچنین ایام ظهور (قبل از کریسمس) رعایت می‌شود.
  • پس از شورای دوم واتیکان (۱۹۶۲-۶۵)، قوانین روزه‌داری در کلیسای کاتولیک تعدیل شد و اکنون تنها در چهارشنبه خاکستر و جمعه نیک رعایت آن اجباری است.
  • کلیساهای پروتستان معمولاً تصمیم درباره روزه را به اختیار فردی واگذار کرده‌اند.
• اسلام: ماه رمضان، دوره‌ای برای توبه و روزه‌داری کامل از طلوع تا غروب خورشید است و یکی از ارکان اسلام محسوب می‌شود.

روزه به عنوان شکلی از اعتراض

علاوه بر جایگاه مذهبی، روزه‌داری در طول تاریخ به عنوان ابزاری برای اعتراض اجتماعی و سیاسی مورد استفاده قرار گرفته است. این روش معمولاً به‌عنوان نمادی از همبستگی و یا مقاومت مسالمت‌آمیز به کار می‌رود.

نمونه‌های تاریخی روزه اعتراضی

یکی از نمونه‌های برجسته این نوع روزه‌داری، اقدامات مهاتما گاندی در قرن بیستم بود. او در زندان اعتصاب غذا کرد تا خشونت برخی از پیروان خود را که برخلاف آموزه‌های ساتیاگراها (عدم خشونت) علیه استعمار بریتانیا رفتار کرده بودند، جبران کند.

در دهه ۱۹۶۰، دیک گرگوری، کمدین و فعال حقوق مدنی آمریکایی، با اعتصاب غذا علیه نقض حقوق بومیان آمریکا و جنگ آمریکا در جنوب شرق آسیا اعتراض کرد.

در سال ۱۹۸۱، ۱۰ ملی‌گرای ایرلندی در زندان بلفاست طی یک اعتصاب غذای طولانی جان خود را از دست دادند. این اقدام برای کسب شناسایی به عنوان زندانیان سیاسی انجام شد.

منابع

• وبسایت britannica