ریشه‌های تاریخی عید نوروز
نوروز جشنی با پیشینه‌ای چند هزار ساله است که قدمت آن به دوران پادشاهی جمشید در اسطوره‌های شاهنامه فردوسی نسبت داده می‌شود. بر اساس این روایت، جمشید در روزی که با اعتدال بهاری مصادف بود، تختی زرین بر فراز آسمان‌ها قرار داد و پس از فرود آمدن، این روز را جشن گرفت که بعدها به نوروز یا عید نوروز معروف شد.
طبق روایت‌های تاریخی، نوروز از دوران هخامنشیان به‌عنوان یکی از مهم‌ترین جشن‌های ملی ایرانیان شناخته می‌شد. کتیبه‌های باقی‌مانده از این دوره نشان می‌دهد که پادشاهان هخامنشی به‌ویژه داریوش بزرگ، این روز را با برگزاری مراسم باشکوه در تخت جمشید گرامی می‌داشتند. این جشن درباری علاوه بر جنبه مذهبی، فرصتی برای تقویت اتحاد میان سرزمین‌های مختلف تحت حکومت هخامنشیان بود.
در دوره اشکانیان و ساسانیان نیز نوروز اهمیت ویژه‌ای داشت و به عنوان یک جشن رسمی با برگزاری آیین‌های مذهبی و فرهنگی همراه بود. موبدان زرتشتی در این روز مراسم ویژه‌ای برگزار می‌کردند که شامل نیایش‌های آیینی، روشن کردن آتش مقدس و تقدیم هدایا به پادشاه بود. مردم نیز با پوشیدن لباس‌های نو، پاکسازی خانه‌ها، دیدار از بستگان و تهیه خوراکی‌های مخصوص به استقبال سال نو می‌رفتند.
عید نوروز در دوران اسلامی
با ورود اسلام به ایران، جشن نوروز همچنان به‌عنوان یک آیین ملی و مردمی ادامه یافت. خلفای عباسی به دلیل علاقه ایرانیان به این جشن، آن را حفظ کردند و حتی برخی از خلفا در این روز هدایای گران‌بهایی از ایرانیان دریافت می‌کردند. در این دوران، شاعران و نویسندگان بزرگی چون فردوسی، خیام و نظامی به توصیف نوروز در آثار خود پرداختند که اهمیت و جایگاه آن را نشان می‌دهد.
در دوران صفویان، نوروز به شکلی رسمی‌تر درآمد و به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین جشن‌های ایرانیان تثبیت شد. پادشاهان صفوی این روز را با برگزاری مراسم باشکوه دربار، آتش‌بازی، برگزاری مسابقات سنتی مانند چوگان و اهدای هدایا به کارگزاران و مردم جشن می‌گرفتند. در این دوره، برخی آیین‌های نوروزی مانند چهارشنبه‌سوری و سیزده‌بدر گسترش یافتند و رنگ و بوی رسمی‌تری پیدا کردند.
نوروز در دوران معاصر
پس از انقلاب مشروطه و همچنین تأسیس حکومت پهلوی، نوروز به‌عنوان مهم‌ترین جشن ملی ایران تثبیت شد و به‌عنوان آغاز سال نو در تقویم رسمی کشور باقی ماند. در این دوره، تلاش‌هایی برای احیای آیین‌های باستانی نوروز صورت گرفت و توجه ویژه‌ای به میراث فرهنگی این جشن شد. پس از انقلاب اسلامی نیز نوروز همچنان جایگاه خود را در میان ایرانیان حفظ کرده و امروزه با آیین‌هایی مانند خانه‌تکانی، چیدن سفره هفت‌سین، دید و بازدید و برگزاری مراسم مختلف فرهنگی جشن گرفته می‌شود.
آیین‌های نوروزی
عید نوروز همراه با مجموعه‌ای از آیین‌های سنتی برگزار می‌شود که هرکدام ریشه‌ای عمیق در فرهنگ ایرانی دارند:
- چهارشنبه‌سوری: جشن پیش از نوروز که در شب آخرین چهارشنبه سال برگزار می‌شود و شامل پریدن از روی آتش و خواندن اشعار سنتی است.
- سفره هفت‌سین: نمادهای طبیعی و معنوی که شامل سیب، سبزه، سیر، سرکه، سنجد، سماق و سمنو است.
- دید و بازدید: یکی از رسوم مهم نوروز که شامل دیدار با بستگان، دوستان و آشنایان است.
- سیزده‌بدر: آخرین روز تعطیلات نوروزی که مردم به طبیعت می‌روند و سیزدهمین روز فروردین را جشن می‌گیرند.
نوروز در خارج از ایران
عید نوروز نه‌تنها در ایران بلکه در بسیاری از کشورهای منطقه نیز جشن گرفته می‌شود. در افغانستان، تاجیکستان، ازبکستان، ترکمنستان، آذربایجان، عراق و حتی بخش‌هایی از هند و پاکستان، نوروز به عنوان یک جشن ملی و فرهنگی برگزار می‌شود. سازمان ملل متحد نیز در سال ۲۰۱۰ نوروز را به عنوان یک میراث فرهنگی جهانی به رسمیت شناخت.
نتیجه‌گیری
نوروز نه‌تنها یک جشن ملی بلکه بخشی از هویت فرهنگی ایرانیان است که با گذشت هزاران سال همچنان پرشور برگزار می‌شود. این جشن نشان‌دهنده پیوند عمیق مردم ایران با طبیعت و تجدید حیات است و توانسته است در طول تاریخ، با وجود تغییرات سیاسی و اجتماعی، جایگاه خود را در میان ایرانیان حفظ کند. نوروز، علاوه بر جنبه‌های آیینی و ملی، فرصتی برای ایجاد همبستگی میان جوامع فارسی‌زبان و دیگر اقوامی است که این جشن را گرامی می‌دارند.
منابع
- فردوسی، ابوالقاسم. شاهنامه
- کریستن سن، آرتور. ایران در زمان ساسانیان
- زرین‌کوب، عبدالحسین. تاریخ ایران بعد از اسلام
- گیرشمن، رومن. ایران از آغاز تا اسلام
- همایون کاتوزیان، محمدعلی. ایران، جامعه کوتاه‌مدت
- یارشاطر، احسان. تاریخ ایران کمبریج
