بازار آزاد چیست؟
بازار آزاد یک سیستم اقتصادی است که بر اساس عرضه و تقاضا و با کنترل کم یا بدون دخالت دولت عمل می‌کند. یکی از اصول اصلی بازار آزاد، مفهوم مبادله داوطلبانه است که به هر تراکنشی اطلاق می‌شود که در آن دو طرف به‌طور آزاد کالا یا خدماتی را مبادله می‌کنند.
بازارهای آزاد با یک نظم خودجوش و غیرمتمرکز از ترتیبات مشخص می‌شوند که از طریق آن افراد تصمیمات اقتصادی خود را اتخاذ می‌کنند. بر اساس قوانین سیاسی و حقوقی کشور، اقتصاد بازار آزاد ممکن است در مقیاس‌های بسیار بزرگ یا حتی کاملاً غیرقانونی باشد.
- بازار آزاد بازاری است که در آن قوانین عرضه و تقاضا تنها اساس سیستم اقتصادی هستند، بدون دخالت دولت.
- یکی از اصول اساسی بازارهای آزاد، ایده مبادله داوطلبانه است؛ تراکنش‌هایی که در آن خریداران و فروشندگان آزادانه کالا و خدمات را مبادله می‌کنند.
- در حالی که هیچ اقتصاد کاملاً بازار آزاد وجود ندارد و همه بازارها به نوعی محدودیت دارند، اقتصاددانانی که درجه آزادی در بازارها را اندازه‌گیری می‌کنند، رابطه‌ای مثبت و کلی بین بازارهای آزاد و شاخص‌های رفاه اقتصادی یافته‌اند.
درک بازار آزاد
اصطلاح “بازار آزاد” گاهی به عنوان مترادف با سرمایه‌داری لسه‌فر (Laissez-faire capitalism) استفاده می‌شود. وقتی اکثر مردم در مورد “بازار آزاد” صحبت می‌کنند، آن‌ها به اقتصادی اشاره دارند که در آن رقابت بدون مانع و تنها تراکنش‌های خصوصی بین خریداران و فروشندگان وجود دارد. با این حال، یک تعریف جامع‌تر باید هرگونه فعالیت اقتصادی داوطلبانه را در بر گیرد، مشروط بر اینکه تحت کنترل مقامات مرکزی اجباری نباشد.
با استفاده از این توضیح، سرمایه‌داری لسه‌فر و سوسیالیسم داوطلبانه هر دو نمونه‌هایی از بازار آزاد هستند، حتی اگر دومی شامل مالکیت مشترک وسایل تولید باشد. ویژگی حیاتی در اینجا، عدم وجود تحمیل‌ها یا محدودیت‌های اجباری در فعالیت‌های اقتصادی است. اجبار تنها در بازار آزاد ممکن است با توافق متقابل قبلی در یک قرارداد داوطلبانه صورت گیرد، مانند اقدامات حقوقی قابل اجرا از طریق حقوق ضرر و زیان.
ارتباط بازار آزاد با سرمایه‌داری و آزادی فردی
هیچ کشور مدرن به طور کامل با بازارهای آزاد بدون محدودیت عمل نمی‌کند. با این حال، بازارهای آزادتر معمولاً با کشورهایی هم‌راستا هستند که به مالکیت خصوصی، سرمایه‌داری و حقوق فردی ارزش می‌دهند. این منطقی است، زیرا سیستم‌های سیاسی که از تنظیمات یا یارانه‌ها برای رفتارهای فردی اجتناب می‌کنند، به طور ضروری کمتر با تراکنش‌های اقتصادی داوطلبانه تداخل دارند. علاوه بر این، بازارهای آزاد در سیستمی که حقوق مالکیت به خوبی محافظت شده باشد و سرمایه‌داران انگیزه‌ای برای دنبال کردن سود داشته باشند، بیشتر رشد کرده و شکوفا می‌شوند.
بازارهای آزاد و بازارهای مالی
در بازارهای آزاد، یک بازار مالی می‌تواند برای تسهیل نیازهای تأمین مالی افرادی که نمی‌توانند یا نمی‌خواهند خودشان تأمین مالی کنند، توسعه یابد. به عنوان مثال، برخی از افراد یا کسب‌وکارها به جمع‌آوری پس‌انداز از طریق عدم مصرف تمام ثروت حال حاضر خود تخصص دارند. دیگران در به‌کارگیری پس‌اندازها برای فعالیت‌های کارآفرینانه، مانند شروع یا گسترش یک کسب‌وکار، تخصص دارند. این فعالان می‌توانند از معامله اوراق بهادار مالی مانند سهام و اوراق قرضه بهره‌مند شوند.
برای مثال، پس‌اندازکنندگان می‌توانند اوراق قرضه خریداری کنند و پس‌اندازهای کنونی خود را برای دریافت وعده‌ای از پس‌اندازهای آینده به همراه پاداش یا سود، به کارآفرینان منتقل کنند. با سهام، پس‌اندازها برای دریافت حق مالکیت بر درآمدهای آینده مبادله می‌شوند. هیچ نمونه مدرن از بازارهای مالی کاملاً آزاد وجود ندارد.
محدودیت‌های رایج در بازار آزاد
تمام محدودیت‌ها بر بازار آزاد با تهدیدات ضمنی یا صریح از استفاده از زور همراه هستند. نمونه‌های رایج این محدودیت‌ها شامل مواردی مانند: ممنوعیت تبادلات خاص، مالیات‌ها، مقررات، الزام به شرایط خاص در یک معامله، الزامات مجوز، نرخ‌های ارز ثابت، رقابت از سوی خدمات عمومی، کنترل قیمت‌ها و سهمیه‌ها برای تولید، خرید کالاها یا استخدام کارکنان است.
توجیهات رایج برای محدودیت‌های سیاسی بر بازارهای آزاد شامل ایمنی مصرف‌کننده، انصاف بین گروه‌های مختلف جامعه با وضعیت‌های نابرابر یا برتر، و تأمین کالاهای عمومی است. هرچند توجیه بیرونی وجود دارد، شرکت‌های تجاری و سایر گروه‌های ذی‌نفع در جامعه اغلب برای شکل دادن به این محدودیت‌ها به نفع خود لابی می‌کنند که به این پدیده «دنبال‌کردن رانت» گفته می‌شود. هنگامی که رفتارهای بازار آزاد تنظیم می‌شوند، دامنه بازار آزاد محدود می‌شود اما معمولاً به‌طور کامل حذف نمی‌شود و تبادلات داوطلبانه ممکن است همچنان در چارچوب مقررات دولتی انجام شوند.
برخی تبادلات همچنین ممکن است در نقض قوانین و مقررات دولتی در بازارهای غیرقانونی صورت گیرد که در برخی موارد می‌تواند به‌عنوان نسخه‌ای زیرزمینی از بازار آزاد در نظر گرفته شود. با این حال، تبادل بازار همچنان به‌شدت محدود است، زیرا در یک بازار غیرقانونی، رقابت اغلب به شکل درگیری‌های خشونت‌آمیز میان گروه‌های رقیب تولیدکنندگان یا مصرف‌کنندگان است، نه رقابت در بازار آزاد یا رقابت در پیگیری رانت از طریق سیستم سیاسی. در نتیجه، در یک بازار غیرقانونی، مزیت رقابتی تمایل دارد به کسانی برسد که در خشونت برتری نسبی دارند، بنابراین رفتارهای انحصاری یا الیگاپولیکی محتمل است و موانع ورود بالا می‌روند چون بازیگران ضعیف‌تر از بازار خارج می‌شوند.
اندازه‌گیری آزادی اقتصادی
برای مطالعه اثرات بازارهای آزاد بر اقتصاد، اقتصاددانان چندین شاخص شناخته شده آزادی اقتصادی را طراحی کرده‌اند. این شاخص‌ها شامل “شاخص آزادی اقتصادی” منتشر شده توسط بنیاد هریتج، و شاخص‌های “آزادی اقتصادی جهان” و “آزادی اقتصادی آمریکای شمالی” منتشر شده توسط موسسه فریزر هستند.
این شاخص‌ها شامل مواردی مانند امنیت حقوق مالکیت، بار مقررات و باز بودن بازارهای مالی، به همراه بسیاری از موارد دیگر می‌باشند. تحلیل‌های تجربی که این شاخص‌ها را با شاخص‌های مختلف رشد اقتصادی، توسعه و استانداردهای زندگی مقایسه می‌کند، شواهد قوی‌ای از رابطه بین بازارهای آزاد و رفاه مادی در کشورهای مختلف نشان می‌دهد.
نمونه‌هایی از اقتصادهای بازار آزاد
بیشتر کشورها ترکیبی از ویژگی‌های بازار آزاد و اقتصادهای دستوری را نشان می‌دهند. حتی کشورهای با تنظیمات محدود دولتی نیز برخی از سطوح مداخله را حفظ می‌کنند. کشورهایی که در شاخص‌های آزادی اقتصادی رتبه بالایی دارند—بر اساس عواملی مانند مالیات‌های پایین و مقررات حداقلی—شامل سنگاپور، سوئیس و ایرلند هستند.
مقابل بازار آزاد چیست؟
مقابل بازار آزاد، یک اقتصاد برنامه‌ریزی شده یا اقتصاد دستوری است. در چنین سیستم اقتصادی، دولت کنترل بیشتر یا تمام وسایل تولید و توزیع ثروت را در دست دارد. دولت همچنین ممکن است قیمت کالاها، خدمات و نیروی کار را تعیین کند.
مثالی از تبادل داوطلبانه در زندگی روزمره چیست؟
مثال‌های زیادی از تبادل داوطلبانه در زندگی روزمره در ایالات متحده وجود دارد. به عنوان مثال، شما ممکن است هر صبح به یک کافی‌شاپ بروید. صاحب فروشگاه می‌تواند به‌طور آزادانه تصمیم بگیرد که چگونه قیمت‌ها را تنظیم کند. به‌عنوان یک مصرف‌کننده، شما می‌توانید آزادانه تصمیم بگیرید که خرید کنید یا نه.
منابع
- دانشنامه اینوِستوپدیا ، بازار آزاد 🔗
