مقدمه‌ای بر کشف قاره آمریکا
در روایت سنتی تاریخ غرب، کریستف کلمب به‌عنوان کسی شناخته می‌شود که در سال ۱۴۹۲ میلادی، قاره آمریکا را کشف کرد. اما این روایت نه‌تنها نادیده‌گرفتن تمدن‌های بومی پیشرفته ساکن این قاره است، بلکه از نظر تاریخی و باستان‌شناسی نیز دقت بالایی ندارد. قرن‌ها پیش از کلمب، گروه‌های مختلفی به دلایل گوناگون، از تجارت گرفته تا مهاجرت و کاوش، به سواحل آمریکای شمالی و جنوبی رسیده بودند.
پیش از کلمب: چه کسانی پا به آمریکا گذاشته بودند؟
1. مهاجرت بومیان اولیه از آسیا (۱۵۰۰۰ سال پیش)
بر اساس شواهد ژنتیکی و دیرین‌انسان‌شناسی، نخستین انسان‌هایی که به قاره آمریکا رسیدند، از طریق تنگه برینگ (بین سیبری و آلاسکا) وارد قاره شدند. این مهاجرت که در حدود ۱۵۰۰۰ تا ۲۰۰۰۰ سال پیش رخ داد، سرآغاز شکل‌گیری تمدن‌های بومی آمریکا بود. این مردمان در طول هزاران سال، به سراسر قاره گسترش یافتند و تمدن‌های بزرگی چون مایاها، آزتک‌ها، تولتک‌ها، هوپی‌ها و اینکاها را پایه‌گذاری کردند.
2. وایکینگ‌ها؛ دریانوردان اسکاندیناوی (حدود ۱۰۰۰ میلادی)
شواهد باستان‌شناسی قطعی نشان می‌دهد که لیف اریکسون (Leif Erikson)، دریانورد نروژی، حدود سال ۱۰۰۰ میلادی به شمال شرقی آمریکای شمالی رسید و در منطقه‌ای به نام وینلند (احتمالاً نیوفاندلند کنونی در کانادا) مستقر شد. بقایای یک سکونت‌گاه وایکینگی در منطقه خیلج میدوز (L’Anse aux Meadows) در نیوفاندلند کشف شده که این حضور را تأیید می‌کند. این کشف نشان‌دهنده اولین حضور اروپاییان در قاره آمریکاست، پانصد سال پیش از کلمب.
3. نظریه‌های چینی، آفریقایی و حتی ایرانی؟
- نظریه چینی: برخی پژوهشگران مانند Gavin Menzies در کتاب «1421: سالی که چین جهان را کشف کرد» مدعی‌اند که ناوگان دریایی امپراتوری مینگ به رهبری دریاسالار ژنگ هه (Zheng He) ممکن است به سواحل غربی آمریکا رسیده باشد. این ادعا تاکنون تأیید علمی گسترده‌ای نیافته، اما به‌شدت مورد بحث قرار گرفته است.
- نظریه آفریقایی: برخی آثار هنری در تمدن‌های پیشاکلمبی مانند سرهای اولمک‌ها شباهت‌هایی با چهره‌های آفریقایی دارد. برخی از این تئوری‌ها حضور آفریقایی‌ها در قاره آمریکا پیش از کلمب را مطرح کرده‌اند، اما شواهد قانع‌کننده و گسترده‌ای در این زمینه وجود ندارد.
- نظریه‌های ایرانی یا فنیقی: بعضی منابع غیررسمی و شبه‌تاریخی از احتمال رسیدن فنیقی‌ها یا حتی ایرانیان در دوران باستان به سواحل آمریکا صحبت کرده‌اند، ولی این دیدگاه‌ها در فضای دانشگاهی معتبر تلقی نمی‌شوند.
کریستف کلمب؛ کاشف یا آغازگر استعمار؟
کریستف کلمب در سال ۱۴۹۲ با پشتیبانی مالی پادشاهان اسپانیا به سمت غرب حرکت کرد و به جزایر باهاما، کوبا و هاییتی رسید. او تصور می‌کرد به هند رسیده، اما در واقع در دنیای جدیدی قدم گذاشته بود. کلمب هرگز به قاره‌ی اصلی آمریکای شمالی نرسید و حتی تا پایان عمرش نفهمید که قاره‌ای جدید کشف کرده است.
اما اهمیت کلمب در این نیست که “اولین” بود، بلکه در این است که پس از سفر او، موجی عظیم از استعمار، انتقال فرهنگی، تخریب تمدن‌ها و دگرگونی تاریخی به راه افتاد.
تمدن‌های پیشرفته قاره آمریکا پیش از کلمب
قاره آمریکا پیش از ورود اروپاییان، دارای تمدن‌هایی با ویژگی‌های برجسته بود:
▪️ مایاها
- ساکن شبه‌جزیره یوکاتان و گواتمالا
- دانش نجوم، معماری، تقویم و نوشتار پیشرفته
▪️ آزتک‌ها
- پایتخت در تنوچتیتلان (مکزیکوسیتی کنونی)
- امپراتوری پیچیده و آیین‌های مذهبی خاص
▪️ اینکاها
- امپراتوری عظیم در رشته‌کوه آند
- راه‌ها و سیستم پستی پیشرفته، مهندسی کشاورزی حیرت‌انگیز
تمدن‌های دیگر مانند هوپی‌ها، آنزاسی‌ها و تولتک‌ها نیز دارای ساختارهای فرهنگی و اجتماعی پیچیده بودند. تصور اینکه این سرزمین‌ها «منتظر کشف شدن» بوده‌اند، امروزه کاملاً رد می‌شود.
نقش بیماری در “فتح” قاره آمریکا
برخلاف آنچه در افسانه‌ها آمده، فتح آمریکا بیشتر نتیجه انتقال بیماری‌هایی چون آبله، سرخک و تیفوس بود تا قدرت نظامی. بومیانی که پیش از آن هرگز با این بیماری‌ها تماس نداشتند، در برابر آن‌ها کاملاً بی‌دفاع بودند. طبق برخی برآوردها، تا ۹۰٪ از جمعیت بومیان در قرن‌های نخست پس از ورود اروپاییان، در اثر بیماری‌ها جان خود را از دست دادند.
نتیجه‌گیری
اگر بخواهیم به پرسش اصلی پاسخ دهیم که «اولین کسی که واقعاً به آمریکا قدم گذاشت چه کسی بود؟»، باید بگوییم:
- از نظر بومیان آمریکا، این سرزمین از هزاران سال پیش خانه‌ی آن‌ها بود.
- از نظر علمی، مهاجران اولیه از آسیا نخستین انسان‌هایی بودند که وارد قاره شدند.
- از نظر اروپاییان، وایکینگ‌ها زودتر از کلمب پا به این سرزمین گذاشتند.
- و کریستف کلمب، تنها آغازگر عصر استعمار اروپایی در آمریکا بود، نه کاشف واقعی آن.
به همین دلیل است که بسیاری از مورخان امروزی، به جای واژه‌ی «کشف آمریکا» از اصطلاح دقیق‌تر «تماس اروپاییان با دنیای جدید» استفاده می‌کنند.
همچنین نگاهی بیندازید به:
«تاریخچه و ریشه نام کشورهای آمریکای جنوبی را بشناسید!»
